Për herë të dytë në dy vjet, dhjetëra mijëra protestues në kryeqytetin e Gjeorgjisë Tbilisi po përballen me gaz lotsjellës të policisë, zmbrapsje me ujë, plumba gome dhe rrahje se duan të bllokojnë një ligj “agjent të huaj” të stilit rus që synon të shtypë shoqërinë e pavarur civile. Protestuesit, kryesisht të rinj, e shohin atë si një betejë ekzistenciale për të ardhmen e vendit të tyre – e vetmja mënyrë për të parandaluar një kthesë katastrofike nga integrimi në BE drejt autoritarizmit Putinesk.
BE-ja ka qenë një aleate vendimtare në luftën e tyre të dyja herët, duke lëshuar deklaratë pas deklarate duke dënuar ligjin dhe duke i dhënë Gjeorgjisë statusin e vendit kandidat për në BE dhjetorin e kaluar pasi qeveria tërhoqi propozimin e saj origjinal. Megjithatë, çuditërisht, BE-ja tani po ndjek një ligj pothuajse identik me atë që kritikon, duke rrezikuar besueshmërinë e bllokut në kritikimin e legjislacionit gjeorgjian.
Përpara zgjedhjeve të Parlamentit Evropian të qershorit, në të cilat ekstremizmi i ekstremit të djathtë pritet të rritet, BE-ja po shton urgjentisht luftën e saj kundër ndërhyrjes malinje të huaj nga Rusia. Në qendër të këtyre përpjekjeve është një direktivë e propozuar që synon organizatat dhe individët evropianë që mendohet se po çojnë përpara interesa qeverie të huaj. Por kjo qasje është mënyra e gabuar. Direktiva e propozuar e BE-së është një kërcënim për shoqërinë civile dhe mediat, brenda dhe jashtë kufijve të BE-së.
I papajtueshëm me vlerat e BE-së
Komisioni Evropian ka ecur përpara me “Direktivën mbi Transparencën e Përfaqësimit të Interesit në emër të Vendeve të Treta” pavarësisht kundërshtimit të ashpër nga shoqëria civile evropiane që nga zbulimi i saj në 2023. Kritikët e kanë quajtur atë “ligji i agjentëve të huaj të BE-së”, duke iu referuar legjislacionit të ngjashëm diku tjetër, i cili veçon njerëz dhe grupe të financuara nga jashtë për shqyrtim shtesë, gjoja për të promovuar transparencën dhe sovranitetin, por shpesh si një mjet për të heshtur mospajtimin ose për të përgojuar kundërshtarët.
Ligje të tilla çojnë në shtypje ndaj shoqërisë civile dhe mediave kritike. Grupet e përcaktuara si agjentë të huaj shpesh stigmatizohen publikisht dhe i nënshtrohen ngacmimeve burokratike që synojnë t’i nënshtrojnë ose groposin në shkresa.
Më famëkeqi prej këtyre ligjeve është legjislacioni i agjentëve të huaj i Rusisë i vitit 2012, formulimi i paqartë dhe zbatimi i gjerë i të cilit ka detyruar të mbyllen të gjitha llojet e organizatave të pavarura. Por nga Hungaria në Izrael e deri në Nikaragua, kudo ku shfaqen ligjet e agjentëve të huaj, autoritetet i përdorin ata si armë kundër aktivistëve.
Këto ligje po përhapen me shpejtësi në Evropë dhe Azinë Qendrore. Përveç Gjeorgjisë, në muajt e fundit Bosnja dhe Hercegovina, Franca, Kirgistani dhe Sllovakia kanë miratuar ose kanë çuar para legjislacionin e agjentëve të huaj. BE-ja ka denoncuar shumë prej këtyre ligjeve si autoritare dhe të papajtueshme me vlerat e saj, por propozimi i BE-së në thelb nuk ndryshon.
“Jo një ligj për agjentët e huaj”
Zyrtarët e BE-së pretendojnë se direktiva e tyre e propozuar ka për qëllim thjesht rritjen e transparencës. Ky shpjegim nuk e ka bindur shoqërinë civile evropiane. Ndërsa BE-ja ka thënë në mënyrë të përsëritur “ky nuk është një ligj për agjentët e huaj”, ajo ka neglizhuar të japë një argument bindës.
Në fakt, direktiva e propozuar flet vetë. Në thelbin e saj ka një regjistër publik të detyrueshëm të organizatave dhe individëve të financuar nga qeveritë jo-BE dhe përfaqësuesit e tyre, me shtetet anëtare të lira për të zbatuar direktivën sipas dëshirës në nivel kombëtar. Ndërsa propozimi zëvendëson termin “agjent i huaj” me termin “entitet që kryen veprimtari përfaqësimi në emër të një vendi të tretë”, çdo regjistër ka të ngjarë të çojë në stigmatizim dhe denigrim, pavarësisht nga formulimi.
Direktiva buron nga supozimi i rremë se organizatat jofitimprurëse, aktivitetet me interes publik të të cilave financohen nga jashtë, janë të detyruara të advokojnë për vendin që i paguan ato. Kjo është absurde. Organizata ime, CIVICUS, merr fonde nga donatorët evropianë, por kjo nuk na pengon të kritikojmë politikat e BE-së.
Ashtu si ligji i agjentëve të huaj i Rusisë, propozimi i BE-së është i paqartë. Fraza si “aktivitet përfaqësimi interesi” dhe “veprimtari të natyrës ekonomike” lënë shumë hapësirë për interpretim. Po kështu, përkufizimi i tekstit për një “entitet të vendit të tretë” është aq i gjerë sa pothuajse çdo donator i huaj mund të kualifikohet në mënyrë të besueshme. Politikanët mund të abuzojnë lehtësisht me formulime të tilla për të shënjestruar grupe që nuk i pëlqejnë.
Më tej, direktiva kërkon mbajtjen e regjistrave të mundimshëm, duke përfshirë regjistra të përditësuar vitesh të ndryshme të cilat autoritetet mund t’i kërkojnë në çdo kohë nën kërcënimin e gjobave. Rregulla të tilla krijojnë një gjendje të përhershme pasigurie dhe shtojnë barrë të konsiderueshme administrative, veçanërisht për grupet e vogla dhe të stërngarkuar qytetarë. Mundësitë për ngacmime nga zyrtarët që veprojnë me dashakeqësi janë të pafundme.
Duke pasur parasysh historikun e tyre, ekziston shqetësimi i madh se disa qeveri evropiane në detyrë do t’i përdorin këto regjistra për të shpifur ndaj kritikëve të tyre duke i cilësuar si spiunë dhe subversivë. Dhe spektri i partive me prirje autoritare që fitojnë pushtetin në këtë “vit super zgjedhor” do të thotë se disa nga “delegatët e Putinit” që blloku dëshiron të pengojë mund të jenë të parët që do të ushtrojnë fuqitë e direktivës.
Për fat të keq, retorika nga zyrtarë të njohur të lidhur me direktivën nuk e zbut frikën se ajo do të përdoret për të shtypur shoqërinë civile dhe median. Për shembull, Guy Lavocat, një eurodeputet francez i cili ishte autor i opinionit të komitetit të çështjeve ligjore të BE-së mbi propozimin, deklaroi troç se bëhej fjalë për një “lufte hibride” dhe pretendoi se shteteve individuale të BE-së u lejohet të përdorin masa shtesë, më të ashpra kundër grupeve të caktuara.
“Pse ju lejoheni dhe neve jo?”
Propozimi nuk është vetëm i rrezikshëm, por është hipokrit, duke dëmtuar përpjekjet e BE-së për të ndaluar përhapjen e ligjeve të agjentëve të huaj në të gjithë Euroazinë. Në të kaluarën, një gjykatë e BE-së hodhi poshtë ligjin e Hungarisë për agjentët e huaj të vitit 2017 dhe presioni i BE-së ndihmoi në shuarjen e një përpjekjeje të mëparshme për të miratuar një legjislacion të ngjashëm në Kirgistan, përveç suksesit të BE-së në Gjeorgji vitin e kaluar. Por me ligjin e vet për agjentët e huaj, protestat e BE-së tani tingëllojnë boshe.
Sigurisht, kur Gjeorgjia prezantoi një ligj të ri për agjentët e huaj këtë vit, kryetari i parlamentit Shalva Papuashvili njoftoi se ai do të ishte një kopje e saktë e direktivës së propozuar të BE-së. Mbi 200 OJQ evropiane paralajmëruan për këtë rezultat në vitin 2023 në një letër të hapur duke theksuar se propozimi i BE-së do të minonte kundërshtimin e Brukselit ndaj ligjeve të agjentëve të huaj jashtë vendit.
Më gjerësisht, propozimi i BE-së i përshtatet një modeli hipokrizie mbi të drejtat midis kombeve perëndimore, të cilat autoritarët janë gati t’i denonvojnë. Presidenti i Kirgistanit, Sadyr Japarov, iu përgjigj një apeli të Sekretarit Amerikan të Shtetit kundër miratimit të një ligji për agjentët e huaj duke vënë në dukje Aktin e Regjistrimit të Agjentëve të Huaj të SHBA-së nga viti 1938 duke theksuar: “S’mund të mos lindë pyetja: pse ju mundeni dhe neve jo?”
Përkrahësit thonë se BE-së i duhet urgjentisht direktiva për të parandaluar aktorët joliberalë që të marrin nën kontroll institucionet evropiane përmes ndërhyrjeve dashakeqe nga qeveritë represive. Por qeveritë evropiane tashmë po shkojnë në rrugën e represionit – me ose pa ndërhyrje të huaj.
Në pesë vitet e fundit, përqindja e njerëzve në Evropë dhe Azinë Qendrore që jetojnë në vende me hapësirë të hapur qytetare është përgjysmuar, sipas të dhënave të CIVICUS Monitor, ndërsa demokracitë gjithnjë e më shumë shtypin protestuesit dhe aktivistët. Ligji i propozuar, nëse miratohet pasi qeveritë me mentalitet pritet të vijnë në pushtet, mund të ripërdoret lehtësisht për të minuar më tej aktivitetet e shoqërisë civile evropiane në dëm të të drejtave të njeriut.
Ashtu si protestuesit në Tbilisi, zyrtarët e BE-së mund ta shohin veten në një pikë kthese për demokracinë. Por ata do të duhet të marrin në konsideratë nëse Evropa mund të rrezikojë një përkeqësim të mëtejshëm të të drejtave përballë hapësirës qytetare në pakësim. Ata gjithashtu duhet të reflektojnë mirë nëse ia vlen të përdorin të njëjtat taktika të kundërshtarëve të tyre të “luftës hibride”.
Opinionet e shprehura janë vetëm ato të autorit dhe jo domosdoshmërish pasqyrojnë pikëpamjet e BIRN.