![](https://www.reporter.al/wp-content/uploads/2024/06/bundle-1853667_960_720.jpg)
Kur presidentja e Komisionit Evropian Ursula von der Leyen mori detyrën në dhjetor 2019, ajo krijoi një “një shtysë të re për demokracinë evropiane” si një nga gjashtë përparësitë e saj politike. Pas zgjedhjeve të Parlamentit Evropian më 6-9 qershor, një nga kërcënimet më të mëdha për demokracinë duhet ende të trajtohet në mënyrë adekuate: rreziqet me të cilat përballet sektori i medias evropiane.
Sigurisht, ligjvënësit e BE-së kanë ndërmarrë hapa të rëndësishëm që do të ndihmojnë në mbrojtjen e medias. Akti i Tregjeve Digjitale, që kufizon fuqinë e platformave më të mëdha digjitale si “portierë” dhe Akti i Shërbimeve Digjitale, duke i bërë ato më transparente dhe të përgjegjshme, hynë në fuqi në vitin 2022. Akti i Inteligjencës Artificiale, duke u fokusuar në zhvillimin e inteligjencës artificiale “të besueshme” dhe Akti i Lirisë së Medias, i krijuar për të mbrojtur median nga ndërhyrjet politike ose ekonomike, tashmë janë miratuar gjithashtu.
Por sfidat me të cilat përballen mediat mbeten të frikshme. Modelet e biznesit u përmbysën nga interneti, duke bërë që botuesit të ulnin numrin e përgjithshëm të gazetarëve; për shembull, 60% e vendeve të punës në gazetat amerikane janë zhdukur që nga viti 1990. Në të njëjtën kohë, mediat online nuk i kanë kompensuar plotësisht shkurtime të tilla. Me ardhjen e inteligjencës artificiale, kjo prirje mund të mbingarkohet, me shumicën e gazetarëve jashtë transmetuesve publikë që mbeten pa punë. Ndërkohë, oligarkët sundojnë peizazhin mediatik në shumë vende dhe dezinformimi përhapet si një zjarr.
Veprimet e guximshme për të mbrojtur dhe forcuar mediat e lira dhe të pavarura janë bërë tepër urgjente. Një sektor i fortë mediatik është një shtyllë e çdo demokracie – siç e pranon Plani i Veprimit për Demokracinë i BE-së. Por, për mandatin e BE-së në 2024-2029, zbatimi i legjislacionit të miratuar nuk mjafton. Sundimi i ligjit dhe udhëzimet e inteligjencës artificiale nuk i japin për të ngrënë gazetarëve. Liderët e BE-së duhet të sinjalizojnë se ata e marrin seriozisht qëndrueshmërinë e mediave. Për këtë qëllim, Komisioni i ardhshëm Evropian duhet të imponojë një “politikë industriale të medias” dhe të rigrupojë burimet përkatëse drejt një drejtorie të përgjithshme për demokracinë dhe median, të mbikëqyrur nga një “Komisioner për Demokracinë”.
Politika industriale nuk është e barabartë me kontrollin shtetëror dhe nuk ka pse të kushtojë shumë. Ajo duhet parë si koordinim i përpjekjeve të sektorit publik për të mundësuar transformimin e një domeni strategjik. Evropa e ka bërë këtë për shumë industri, shpesh me efekt të madh. Një politikë e suksesshme industriale mediatike do të theksonte pesë përparësi.
Së pari, do të nxiste rregullimin që maksimizon ndikimin e legjislacionit. Ndërsa aktet e fundit janë thelbësore dhe duhet të transpozohen në ligjet kombëtare, u takon rregullatorëve – përfshirë autoritetet e telekomunikacionit dhe konkurrencës – të ushqejnë një ekosistem informacioni që pasqyron një ekuilibër më të mirë midis organizatave të medias dhe platformave digjitale.
Për shembull, platformat duhet të detyrohen të përfshijnë “tregues besueshmërie” në algoritmet e tyre – një hap për të cilin ata ranë dakord, në parim, gjashtë vjet më parë. Kjo do të ngadalësonte përhapjen e lajmeve të rreme dhe do të rriste audiencën e përmbajtjes cilësore, duke çuar në të ardhura më të larta nga reklamat dhe abonimet për botuesit dhe transmetuesit.
Së dyti, ndërkohë që kërkimi dhe zhvillimi në lidhje me inteligjencën artificiale është relativisht i financuar mirë, industria e medias do të kërkojë mendim krijues nga të gjitha anët. Plani i Veprimit për Median dhe Mediat Audiovizive i BE-së, ende në fazat e hershme të zbatimit, synon në mënyrë eksplicite të nxisë më shumë inovacion në industri. Ai përfshin nismën NEËS, e cila bashkon veprimet e BE-së për të forcuar sektorin lajme-media. Çuarja më tej e këtyre përpjekjeve nuk do të kushtonte domosdoshmërish më shumë.
Për shembull, BE-ja bën një thirrje vjetore për “Partneritete në gazetari”, të cilat janë bashkëpunime ndërkufitare midis organizatave të mediave, duke u fokusuar në modelet inovative të biznesit ose transformimet e redaksive. Por ky program merr vetëm 6 milionë euro (6.5 milionë dollarë) në financim vjetor. Në të ardhmen, procedurat e financimit në drejtoritë e tjera të përgjithshme të Komisionit Evropian duhet të përfshijnë etiketimin e përbashkët të të gjitha propozimeve të BE-së që lidhen me mediat “NEËS”.
Së treti, industria e medias sot mbështetet kryesisht në reklama dhe abonime. Ajo që na nevojitet është financimi më i larmishëm, duke përfshirë mbështetjen publike për inovacionin, por jo subvencionimin e pagave të gazetarëve, gjë që do të shtrembëronte etikën e medias.
Në mbështetjen e transformimit të sektorit të medias, prokurimet publike, filantropia dhe format e reja të investimeve kanë gjithashtu një rol për të luajtur. Agjencitë publike duhet t'i zhvendosin buxhetet e tyre reklamuese drejt mediave cilësore. Filantropia mund të korrigjojë dështimet e tregut dhe të plotësojë programet e BE-së. Sa i përket investimeve, ulja e kostos së kapitalit nëpërmjet fondeve sovrane mund të tërheqë investitorë me ndikim dhe të ndihmojë në mbrojtjen e mediave nga oligarkët.
Përparësia e katërt është transformimi strukturor. Brenda BE-së dhe më gjerë, disa platforma të mëdha dominojnë ekosistemin e informacionit dhe reklamimit. Për krahasim, botuesit e lajmeve – të cilët tentojnë të kufizojnë operacionet e tyre në një vend apo edhe në një lokalitet – janë të vegjël. Një ushtri e pakoordinuar xhuxhësh që luftojnë një oligopol nuk është e qëndrueshme.
Një qasje më e mirë do të kërkonte që organizatat të ndajnë disa kosto – veçanërisht kur ato kalojnë nga kostot e ndryshueshme (si printimi dhe shpërndarja fizike) në shpenzimet fikse (si pagat e redaktorëve, IT dhe lançimi i produkteve). Kjo mund të bëhet përmes bashkëpunimit, apo edhe konsolidimit. Ndërsa bashkimet brenda një konteksti kombëtar ose lokal mund të rrisin rreziqe për pluralizmin dhe vendet e punës, marrëveshjet ndërkufitare mund të forcojnë të gjitha markat e përfshira, të ruajnë vendet e punës dhe të zvogëlojnë ndikimin e qeverive kombëtare. Për të lehtësuar këtë proces, rregullatorët e konkurrencës mund të përcaktojnë objektiva që lidhen me pluralizmin dhe të inkurajojnë transformimin e redaksisë (kur lejohet ndihma shtetërore).
Së fundi, aftësitë individuale dhe kolektive duhet të përmirësohen. Gazetarët duhet të jenë në gjendje jo vetëm të merren me inteligjencën artificiale, por edhe të shfrytëzojnë sa më shumë risitë në teknologjinë e informacionit dhe marketingun. Bashkëpunimi ndërkufitar kërkon gjithashtu aftësi institucionale, duke përfshirë ekspertizën në fusha vendimtare të ndryshimit (jo më pak inteligjenca artificiale). Meqenëse këto imperativa ndohen në udhëkryqin midis arsimit dhe hulumtimit, mbështetja publike është e përshtatshme.
Gjatë mandatit të ardhshëm të BE-së, shumica e mediave të pavarura do të vdesin ose tkurren, në një mënyrë ose në një tjetër. Por, nëse liderët e BE-së e bëjnë punën e tyre siç duhet, shumë mund të rilindin në një formë më elastike.
Marrë me autorizim nga Project Syndicate, 2016. Ripublikimi mund të bëhet vetëm me lejen e Project Syndicate. Europe Needs a Democracy Commissioner