![](https://www.reporter.al/wp-content/uploads/11879053_10153268344712798_802666408969416056_o.jpg)
Uashingtoni ka bërë thirrje për mbylljen e misionit të reduktuar paqeruajtës të Kombeve të Bashkuara në Kosovë, duke u shprehur se puna e tij ka mbaruar, por Serbia dhe aleatët e saj këmbëngulin se ai duhet të qëndrojë.
![](https://www.reporter.al/wp-content/uploads/12733968_10153654447677798_7557215710934551123_n-600x359.jpg)
Pasi tre serbë, njëri prej tyre një fëmijë katër vjeçar, u vranë në një fshat pranë qytetit të Gjilanit në Kosovë në maj të vitit 2000, misioni i Kombeve të Bashkuara në Kosovë ndërhyri për herë të parë në punën e gjyqësorit të vendit.
Një urdhër ekzekutiv i nënshkruar nga përfaqësuesi special për Kosovën i sekretarit të përgjithshëm të OKB-së zgjati ndalimin e të dyshuarit për vrasje, i cili u mbajt në paraburgim për më shumë se dy vjet përpara se të lirohej për shkak të mungesës së provave.
Që nga ajo pikë e në vazhdim dhe për tetë vitet e ardhshme, Misioni i Administratës së Përkohshme të Kombeve të Bashkuara në Kosovë, i njohur më mirë në nivel lokal si UNMIK, u bë edhe më i pranishëm në evente në vend i cili sapo ishte shkëputur nga sundimi i Beogradit.
OKB-ja e vendosi Misionin e saj të Administratës së Përkohshme në Kosovë, UNMIK, pas sulmeve ajrore të NATO-s që i dhanë fund kontrollit të Beogradit mbi Kosovën. Ai u themelua në bazë të Rezolutës 1244 të Këshillit të Sigurimit të OKB-së, e cila u miratua në qershor të vitit 1999.
UNMIK, një mision civil, ishte përgjegjës për administratën e përkohshme të Kosovës me mandat për “të siguruar kushte për një jetë paqësore dhe normale për të gjithë banorët e saj”. Megjithatë, opinionet variojnë në lidhje me suksesin e tij në arritjen e këtyre qëllimeve.
Pothuajse 20 vjet pas vendosjes së misionit dhe një dekadë pasi ai dorëzoi shumicën e funksioneve të tij pas shpalljes së pavarësisë së Kosovës dhe vendosjes së EULEX-it, përgjegjësitë e përditshme të UNMIK-ut tani janë relativisht të vogla.
Tani e ardhmja e tij është sërish e debatueshme pasi ambasadorja amerikane në largim në OKB, Nikki Haley, kërkoi në tetor që ai të tërhiqet nga Kosova duke argumentuar se puna e tij kishte përfunduar.
Haley citoi “deklarata të përsëritura nga shumica e anëtarëve të Këshillit të Sigurimit që UNMIK-u e ka përmbushur prej kohësh tashmë mandatin e tij”.
Thirrja e saj u mirëprit në Prishtinë, e cila e sheh UNMIK-un si një relikt të kohës kur ndërkombëtarët kishin fjalën e fundit për gjithçka në Kosovë, por kjo zemëroi zyrtarët në Beograd, të cilët u shprehën se kjo do t’i linte të pambrojtur serbët e Kosovës. Rusia, e cila ka të drejtë vetoje në Këshillin të Sigurimit të OKB-së, mbështeti aleatët e saj serbë.
Profesori Universitar i së Drejtës Ndërkombëtare, Blerim Reka i ka thënë BIRN se misioni i UNMIK-ut është përmbushur në ditën kur Kosova shpalli pavarësinë, me 17 shkurt të vitit 2008, por mungesa unitetit në Këshillin e Sigurimit të OKB-së po e lë ende misionin në terren, ndonëse pa ndonjë fuqi konkrete.
“Paradoksalisht OKB-së mban në fuqi një rezolutë që artificialisht ende njeh “sovranitetin” e Serbisë mbi Kosovën, derisa organi i OKB, Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë me mendimin e vitit 2010 e kontestoi këtë rezolutë,” thotë Reka për BIRN.
Mendimi i Gjykatës Ndërkombëtare të Drejtësisë, i dhënë në vitin 2010, tha se deklarata e pavarësisë së Kosovës nuk shkeli Rezolutën 1244 sepse dekreti i Këshillit të Sigurimit nuk specifikonte statusin përfundimtar të Kosovës.
Ndërtimi i shtetit nga jashtë
![](https://www.reporter.al/wp-content/uploads/528916_10150977687162798_1139909896_n-600x400.jpg)
UNMIK-u kishte katër “shtylla” kryesore ose fusha kontrolli – sistemi i drejtësisë, administrata publike, demokratizimi (nën mbikëqyrjen e misionit të OSBE-së) dhe ekonomia. Siguria u la në duart e misionit paqeruajtës të NATO-s, KFOR-it.
Për tetë vjet deri në shpalljen e pavarësisë, populli i Kosovës ishte i vetmi komb në botë që kishte pasaporta të OKB-së, një dokument që ofronte mundësi shumë të kufizuara për udhëtime jashtë vendit.
UNMIK-u është kritikuar gjerësisht në Kosovë për dështimet e tij të perceptuara, edhe pse ata që drejtuan misionin besojnë se ai bëri atë që mundi sipas mandatit nën të cilin u vendos.
“UNMIK ka arritur atë që ishte e arritshme nën mandatin e tij, ndoshta edhe më shumë. Do të thosha se trashëgimia është e përzier, jo një dështim ,” tha për BIRN diplomati gjerman Joachim Ruecker, i cili drejtoi UNMIK-un në kohën kur Kosova shpalli pavarësinë.
Ruecker këmbënguli që UNMIK-u ia doli shumë mirë në hedhjen e themeleve të një demokracie të bazuar në sundimin e ligjit dhe të një ekonomie tregu funksionale.
“Ishte një sfidë e trefishtë që vinte nga Rezoluta 1244 e Këshillit të Sigurimit të OKB-së: roli i qeverisjes – të sigurojë një administratë të përkohshme, roli paqeruajtës – të arrijë tek të gjitha komunitetet dhe roli i procesit të statusit – të lehtësojë procesin, ndërkohë që nuk e drejton atë,” shpjegoi ai.
Ruecker ishte i fundit i përfaqësuesve të posaçëm për Kosovën të sekretarit të përgjithshëm të OKB-së që mori pushtet të rëndësishëm, pasi katër muaj pas shpalljes së pavarësisë, kushtetuta e Kosovës hyri në fuqi, duke e kaluar UNMINK-un në skaj të zhvillimeve.
Misioni, i cili ndodhet në një ndërtesë në periferi të Prishtinës, aktualisht drejtohet nga një diplomat afgan, Zahir Tanin.
“Ndërkohë që misioni nuk performon më aq shumë funksione, mandati i OKB-së vendos një përgjegjësi ndaj misionit për të kontribuar në konsolidimin e paqes dhe stabilitetit. Aktorë të tjerë ndërkombëtarë, në veçanti BE-ja, kanë marrë rol shumë më të madh. UNMIK vazhdon të mbështesë dialogun për normalizimin e marrëdhënieve midis Beogradit dhe Prishtinës,” tha për BIRN zëdhënësja e UNMIK-ut, Sanam Dolashahi.
UNMIK-u tani “shërben për të lehtësuar funksionalitetin e institucioneve të Kosovës,” tha Dolashahi, duke vënë në zbatim detyrat që e ndihmojnë Kosovën të punojë me vendet që nuk e njohin pavarësinë e saj.
“Këto përfshijnë sigurimin e ndërlidhjes me Interpolin, si dhe kërkesa të tjera që rrjedhin nga roli i UNMIK-ut si nënshkrues i marrëveshjeve ndërkombëtare në emër të Kosovës,” shpjegoi ajo.
Një sistem drejtësie me paterica
![](https://www.reporter.al/wp-content/uploads/USArmyKosovoMitrovica2000-502x400.jpg)
Një kritikë specifike ndaj UNMIK-ut është se nuk arriti të ndërtojë një sistem efikas drejtësie në Kosovë.
Jean Christian Cady, një avokat francez i cili shërbeu si kreu i “shtyllës së drejtësisë” të misionit të OKB-së, tha se “edhe pse UNMIK-u krijoi një sistem drejtësie në Kosovë, kjo u vërtetua që s’ishte e suksesshme pasi gjyqtarët ishin të njëanshëm dhe të paaftë”.
Cady tha se prania e gjyqtarëve ndërkombëtarë në Kosovë nuk ishte e mjaftueshme për të lehtësuar këto mangësi. “Nuk mund ndërtohet sistemi i drejtësisë i një vendi me paterica të përhershme,” tha ai për BIRN.
Ish-zyrtarë të OKB-së si Cady përshkruajnë një situatë në të cilën Kosova e pasluftës u bë pre e bandave të armatosura të pakontrollueshme që kryen një numër të madh krimesh. “Komuniteti ndërkombëtare mbështeti dhe aprovoi idenë e një stabilitetit multietnik. Por askush nuk besonte në të,” tha Cady.
Prokurorët dhe gjyqtarët e OKB-së nuk arritën të gjykonin njerëz për krime lufte, vrasje politike dhe krime të organizuara, ndërkohë që mbrojtja e dëshmitarëve dhe zhvendosja e tyre u vërtetua se ishte e vështirë të arrihej në praktikë.
Amnesty International tha në një raport të vitit 2013 mbi trashëgiminë e UNMIK-ut në fushën e të drejtave të njeriut që misioni i OKB-së nuk arriti të fillonte hetime të shpejta ose të plota kur njerëzit raportonin për të afërm të zhdukur menjëherë pas luftës. Kjo zbuloi një “shpërfillje tronditëse për të drejtat e personave të zhdukur dhe anëtarëve të tyre të familjes”, tha Amnesty.
Duke qenë se ata kishin imunitet nga ndjekja penale nga gjykatat vendore, Kosova ishte gjithashtu një zonë e sigurt për zyrtarët e OKB-së dhe disa prej tyre u përfshinë në korrupsion.
Robert Dean, një ish-prokuror amerikan dhe kreu i Departamentit të Drejtësisë të UNMIK-ut midis vitit 2006 dhe 2008, tha se disa nga dështimet ishin rezultat i mungesës së qartësisë në jurisprudencë.
“Gjykatësit ndërkombëtarë në panelet e përziera përdorën një kod procedurial, i cili ishte një përzierje e procedurave jugosllave dhe kodit procedural të imponuar nga OKB-ja. Pra, gjyqtarët me prejardhje të ndryshme e interpretuan atë ndryshe, ” tha Dean për BIRN.
“Ishte e vështirë të përzieje metodologji të ndryshme ligjore: struktura ligjore nga ish-Jugosllavia, Serbia dhe vendet e BE-së nuk mund të bashkëjetojnë,” shtoi ai.
Kur UNMIK-u ia dorëzoi punën EULEX-it, numri i mbetur i vendimeve në pritje për krimet e luftës, personat e zhdukur dhe rastet e krimit të organizuar ishte i madh.
Në sferën ekonomike, UNMIK-u nuk mundi t’i bindte investitorët të investonin paratë e tyre në Kosovë, sepse nuk mund të garantohej një kornizë ligjore e qëndrueshme pasi nuk ishte e qartë se sa gjatë do të ishte atje misioni i OKB-së.
“Në sferën ekonomike, do të kishte ndihmuar shumë nëse UNMIK-u do të kishte një horizont të qartë kohor në vend që të ishte thjesht një administratë e përkohshme pa një datë të caktuar përfundimtare,” shpjegoi Ruecker, i cili gjithashtu drejtoi “shtyllën” e ekonomisë së UNMIK-ut në një pikë.
Kujtim Dobruna, një ekspert i ekonomisë, tha për BIRN se ringritja e ekonomisë së shkatërruar të Kosovës nuk ishte diçka me të cilën UNMIK-u u mor në siç duhet. Ai përmend privatizimin e ndërmarrjeve në pronësi shoqërore si dështimin më të madh të misionit.
“Ndikimi politik i grupeve të interesit në procesin e privatizimit a qenë permanent. Është dëshmuar tashmë katërçipërisht se ky proces më shumë e ka rënduar se sa që e ka ndihmuar zhvillimin ekonomik”, tha Dobruna për BIRN.
Procesi i privatizimit “nuk ka krijuar ndonjë bazë sipërmarrëse që do të mobilizonte njohuri, kapital dhe treg për zhvillimin e ekonomisë”, shtoi ai.
Trazira sinjalizon fillimin e fundit
Kur në mars të vitit 2004 në Kosovë shpërtheu dhuna ndër-etnike, UNMIK ishte në vitin e pestë të përpjekjeve për të përmirësuar marrëdhëniet e pasluftës mes dy komuniteteve armiqësore të vendit.
Rreth 20 shqiptarë të Kosovës u vranë gjatë trazirave dhe shumë vende të trashëgimisë ortodokse serbe u dogjën dhe u shkatërruan dhe OKB-ja pa përpjekjet e saj të bëheshin të parëndësishme brenda dy ditësh.
Kjo e nxiti sekretarin e përgjithshëm të OKB-së të emëronte diplomatin norvegjez Kai Eide si një të dërguar për të vlerësuar nëse kishte ardhur koha që të diskutohej çështja e statusit përfundimtar të Kosovës. Përgjigjja ishte pozitive, duke hapur rrugën për shpalljen e pavarësisë së Prishtinës në vitin 2008.
Ndërsa UNMIK-u vazhdonte të zvogëlohej në terren, duke ia kaluar përgjegjësitë e veta autoriteteve të Kosovës, Beogradi përforcoi praninë e tij institucionale midis serbëve në Kosovë nëpërmjet “institucioneve paralele” që operonin jashtë kontrollit të Prishtinës.
“Politika e UNMIK-ut ishte të toleronte strukturat paralele në sektorin e arsimit dhe atë të shëndetësisë, të refuzonte strukturat paralele në administratë dhe të kundërshtonte fuqishëm strukturat paralele të sigurisë,” tha Ruecker.
Rusia dhe Kina kundër ndryshimit
![](https://www.reporter.al/wp-content/uploads/Vassily_Nebenzya_Dec._2016_full-600x370.jpg)
Ndërsa Serbia dëshiron që UNMIK të ruajë praninë e tij në Kosovë në bazë të Rezolutës 1244 të Këshillit të Sigurimit, të tjerë pajtohen me ambasadoren amerikane Nikki Haley se koha e misionit ka përfunduar.
“Vendimi i Gjykatës Ndërkombëtare të Drejtësisë në vitin 2010 është një shenjë e qartë se Rezoluta 1244 e ka bërë të vetën,” tha Ruecker.
Blerim Reka thotë se çdo arsye që Rezoluta 12 44 të mbetet në fuqi është shteruar nga zhvillimet nacionale dhe regjionale.
“Jugosllavia, pjesë e së cilës ishte Kosova, nuk ekziston më. Nga viti 2006, nuk ekziston as shteti pasues, Unioni Serbi-Mali i Zi. Kosova shpalli pavarësinë, ndërsa në vitin 2010 GJND theksoi se pavarësia e Kosovës nuk është shkelje e së drejtës ndërkombëtare,” tha Reka.
Por për të shfuqizuar rezolutën, Këshilli i Sigurimit ka nevojë për pajtimin e pesë anëtarëve të saj të përhershëm. Nga këta pesë, Rusia dhe Kina nuk e njohin pavarësinë e Kosovës dhe mbështesin kërkesat e Serbisë për qëndrimin e UNMIK-ut.
Rezistenca ndaj çdo ndryshimi në gjendjen aktuale u theksua nga komentet e ambasadorit rus dhe atij kinez në OKB në një takim për Kosovën në tetor në selinë e OKB-së në Nju Jork.
Ambasadori kinez Wu Haitao tha se Rezoluta 1244 duhet të mbetej në fuqi, ndërsa ambasadori rus Vasily Nebenzya tha: “Në provincën e Kosovës ka probleme më të mëdha dhe komuniteti ndërkombëtarë duhet t’i monitorojë ato nga afër.”
Megjithatë, Britania, anëtarja e përhershme e Këshillit të Sigurimit, është shprehur se roli i UNMIK-ut është i pjekur për ndryshim dhe se misioni duhet “të rikonfigurohet” dhe të zvogëlohet.
“Duke qenë se Kosova duhet të pranojë të kaluarën, po ashtu duhet të bëjë edhe UNMIK-u. OKB-ja duhet të pranojë se Kosova sot nuk është më i njëjti vend që ishte kur mbërriti për herë të parë UNMIK-u,” tha në nëntor David Clay, zv/koordinator politik i Britanisë në Këshillin e Sigurimit.
“Pra, ne duhet të shohim një tranzicion të plotë dhe efikas nga UNMIK-u tek institucionet kosovare apo organizatat e tjera ndërkombëtare që kanë marrë përsipër rolet historike të UNMIK-ut, duke përfshirë edhe personat e zhdukur,” këmbënguli Clay. “Kjo është koha e duhur që UNMIK-u të bëjë më pak, jo më shumë.”