![](https://www.reporter.al/wp-content/uploads/2024/05/technology-3389904_1280.jpg)
Debatet rreth teknologjisë janë reduktuar gjithnjë e më shumë në dyzime të zymta. Inteligjenca artificiale duhet të kufizohet, ose duhet të përshpejtohet: tezë dhe antitezë, por jo sintezë. Në vend që të zgjedhim një anë, ne duhet të marrim parasysh thirrjet alternative që e vendosin fokusin aty ku ai duhet të jetë: njerëzimit.
Për këtë qëllim, unë propozoj gjashtë maksima. E para është një shprehje e famshme nga gjenerali kartagjenas Hannibal: “Unë ose do të gjej një mënyrë ose do ta krijoj një të tillë.” Me AI ende në një fazë shumë të hershme, ne thjesht sapo kemi gërvishtur sipërfaqen e potencialit të saj. Inteligjenca artificiale mund të na ndihmojë të gjejmë shtigje që nuk mund t'i shihnim më parë dhe mund të na ndihmojë të krijojmë shtigje të reja përmes forcës së krijimtarisë njerëzore. Mjetet si ChatGPT, Copilot dhe Pi janë trajnuar për materiale nga dhe rreth njerëzve. Në vend që të na zëvendësojnë, ato na zgjasin.
Imagjinoni të gjeni një fije njohurish më parë të padukshme që përshkon Gödel, Escher, Bach, Caravaggio, Rousseau dhe Vivaldi; ose një fije që lidh së bashku përbërësit që ju ndodh që të keni në kuzhinën tuaj. Një koleksion i madh krijimi njerëzor dhe kontributesh të së kaluarës varet para nesh si një sixhade me shumë fije, dhe ne tani kemi mjetet për të bërë më shumë me të sesa ka bërë çdo brez i mëparshëm ndonjëherë.
Maksima e dytë është: “Ne jemi simbole dhe jetojmë në simbole.” Kështu e përshkroi Ralph Waldo Emerson përdorimin tonë të gjuhës për të kuptuar, shpjeguar dhe formësuar botën. Ne njerëzit jemi mbështetur gjithmonë te mjetet, dhe këto janë simbolet. Ato na mundësojnë të krijojmë gjëra që nuk kanë ekzistuar më parë dhe që nuk ndodhin natyrshëm. Kini parasysh grifinin, me kokën dhe krahët e një shqiponje dhe trupin e një luani. Ai është një krijim njerëzor që pasqyron disa realitete që duam të shohim në botë. Njerëzit i krijuan grifinët për arsye unike njerëzore. Inteligjenca Artificiale nuk është ndryshe.
Është e vërtetë, shumë krijime imagjinare – nga përbindëshi i Mary Shelley te Frankenshtajni te sajborgu vrasës i James Cameron në filmin Terminatori – kanë për qëllim të jenë paralajmëruese. Natyrisht, ne ndiejmë frikë kur fillimisht ndeshemi me “tjetrin” ose “të riun”. Por grifini na kujton se ne mund ta shndërrojmë frikën në një ndjenjë mundësie madhështore. Në fund të fundit, njerëzit janë edhe krijuesit edhe produktet e simboleve, kulturës, mjedisit dhe vendimeve të tyre. Së bashku me inteligjencën artificiale, ne mund të krijojmë më shumë grifinë.
Maksima e tretë është ndërtimi i katedraleve, pasi këto fisnikërojnë përpjekjet tona dhe i shndërrojnë grupime të thjeshta njerëzimi në shoqëri. Katedralet aktuale janë disa nga krijimet më mahnitëse të njerëzimit, gjë që e bën me vend që tani t'i referohemi misioneve si ulja në hënë e Apollonit si “projekte katedralesh”. Sa mirë do të ishte nëse këto do të ishin po aq pjesë e jetës sonë të përditshme sa katedralet në qytetet evropiane?
Projekte të tilla kërkojnë shumë duar, që punojnë së bashku në harmoni në rajone, disiplina dhe ndonjëherë edhe breza. Siç shkruante shkrimtari dhe aviatori Antoine de Saint-Exupéry, “Një katedrale ndërtohet me gurë, është e përbërë nga gurë, por katedralja fisnikëron çdo gur, i cili bëhet një gur katedraleje.” Zbulimet shkencore dhe risitë teknologjike janë gurë në katedralen e përparimit njerëzor.
Historitë e teleskopit, radios, makinës, ashensorit, aeroplanit dhe – tani – inteligjencës artificiale ndjekin një model të ngjashëm. Ndërsa shumë njerëz e njohin inteligjencën artificiale përmes aplikacioneve komerciale të kohëve të fundit si ChatGPT, u deshën breza novatorësh dhe shpikjesh për të na çuar në këtë pikë. Ne kemi nevojë për projekte madhështore – të lindura si nga bashkëpunimi, por edhe nga një konkurrencë e shëndetshme – për të na dhënë një ndjenjë drejtimi. Mënyra se si ne projektojmë dhe ndërtojmë katedralet tona na tregon se kush jemi dhe kush duam të jemi.
Maksima e katërt është se ne duhet të ndërmarrim rreziqe të vogla për të pasur ndonjë shpresë për të lundruar në ato të mëdhatë. Në vend që të përpiqemi të eliminojmë të gjithë rrezikun – gjë që është e pamundur – ne duhet të mirëpresim sfidat që mund të çojnë në dështim, sepse këto krijojnë mundësi për përsëritje, reflektim, diskutim dhe përmirësim të vazhdueshëm.
Kini parasysh intuitën e mprehtë të ekonomistit Hyman Minsky për përplasjet financiare. Ai pa se “stabiliteti” mund të krijojë formën e vet të paqëndrueshmërisë. Shumë masa mbrojtëse në një sistem financiar mund ta bëjnë atë më të brishtë, dhe pamja e sigurisë nënkupton që askush s'do të jetë i përgatitur kur ajo pamje të prishet.
I njëjti mësim vlen edhe për rregullimin e AI. Jo vetëm që duhet të stimulojmë inovacionin; duhet të pranojmë se eksperimentimi – marrja e rreziqeve më të vogla – është në vetvete një mekanizëm për zbutjen e rrezikut. Në fund të fundit, ne do të kemi rregullim më të mirë kur këto teknologji të jenë përhapur gjerësisht, duke lejuar më shumë njerëz t'i provojnë dhe t'i integrojnë ato në jetën e tyre. Kjo, gjithashtu, do të jetë një ndërmarrje e përbashkët, që do të përfshijë qeverinë, sektorin privat, shtypin, akademinë, publikun – të gjithë ne.
Maksima e pestë është se teknologjia është ajo që na bën njerëz. Nëse pranojmë nocionin se inteligjenca artificiale është antiteza e tezës së njerëzimit, do të parashikojmë një të ardhme sajborgësh gjysmë njerëzor, gjysmë robotë. Por në të vërtetë nuk funksionon kështu. Kombinimi i tezës dhe antitezës nuk çon në një përzierje, por në një tezë të re. Të dyja evoluojnë së bashku dhe sinteza që rezulton, në këtë rast, është një njeri më i mirë.
Për më tepër, inteligjenca artificiale mund të na ndihmojë të bëhemi më njerëzorë. Kini parasysh se sa të përgjegjshëm, të pranishëm dhe të durueshëm mund të jenë modelet e AI dhe chatbot-et bashkëbiseduese. Këto veçori mund të kenë një ndikim të thellë te ne. Jo të gjithë kanë qasje të besueshme në mirësinë dhe mbështetjen njerëzore. Por kur burime të tilla bëhen të disponueshme, kjo do të përmirësojë aftësitë e shumë njerëzve për mirësi dhe empati. Dhe empatia mund të gjenerojë empati. Unë mendoj se ky dimension i potencialit të inteligjencës artificiale duhet ende të vlerësohet plotësisht.
Maksima e gjashtë dhe e fundit është se ne kemi detyrimin ta bëjmë të ardhmen më të mirë se të tashmen. Imagjinoni një mjek apo mësues digjital të personalizuar në xhepin e të gjithëve. Cilat janë kostot që kjo të ndodhë më vonë dhe jo më shpejt? Shpejtësia është një virtyt kur bëhet fjalë për teknologjinë, duke pasur parasysh fuqinë e saj të pakrahasueshme për të përmirësuar jetën.
Të gjithë duhet të pyesin veten se si mund të duket një sintezë premtuese. Po sikur të mund të hapim një epokë të re lulëzimi njerëzor, ku kërkimet e drejtuara nga inteligjenca artificiale na ndihmojnë të zbulojmë kura të reja dhe të shfrytëzojmë fuqinë e shkrirjes bërthamore në kohë për të shmangur pasojat më të këqija të ndryshimeve klimatike? Është e natyrshme të shohim të panjohurën e errët dhe të mendojmë se gjithçka që mund të shkojë keq. Por është e nevojshme – dhe më thelbësorja njerëzore – të merret parasysh se çfarë mund të shkojë mirë.
Ky koment është përshtatur nga një fjalim i mbajtur në Universitetin e Peruxhas në maj 2024.
Marrë me autorizim nga Project Syndicate, 2016. Ripublikimi mund të bëhet vetëm me lejen e Project Syndicate. Maxims for the AI Age