![](https://www.reporter.al/wp-content/uploads/2022/08/llaman.png)
Pasi u rikuperuan gjerësisht vitin e kaluar nga humbjet e shkaktuara nga pandemia e COVID-19, vendet e Ballkanit, të varura pjesërisht ose kryesisht nga turizmi, presin një vit rekord në vitin 2024.
Plazhet me rërë, ujërat e kristalta, monumentet historike dhe kulturore si dhe vende të tjera me bukuri natyrore – si dhe çmime më të lira se destinacionet e Evropës Perëndimore – vazhdojnë të tërheqin miliona turistë në Kroaci, Mal të Zi, Shqipëri, Greqi dhe Turqi.
Në vitin 2024, sipas vlerësimeve, tregu global i turizmit do të arrijë 97-98 për qind të nivelit të tij para pandemisë së vitit 2019, por sektori i turizmit në Ballkan pret shifra edhe më të larta.
Qeveritë në rajon janë të prirura të fitojnë sa më shumë nga turizmi për të nxitur ekonomitë e tyre, megjithëse ekspertët paralajmërojnë se një rritje e shpejtë e numrit të vizitorëve do të ketë ndikim në fusha të tjera.
Le t'i hedhim një sy parashikimeve për sektorin e turizmit në Ballkan në vitin 2024 dhe rreziqet në numrin në rritje të turistëve.
Kroacia: Mbipopullim dhe çmime të larta
![](https://www.reporter.al/wp-content/uploads/2023/02/Golden_Cape-451x400.jpg)
Turizmi është dega e vetme më e rëndësishme e ekonomisë në Kroaci, duke gjeneruar deri në 20 për qind të PBB-së kombëtare. Kjo shifër, sado e mirë të jetë për buxhetin, tregon se sa i varur është bërë vendi nga ky aktivitet i vetëm ekonomik.
Edvin Jurin, një ekspert kroat marketingu në turizëm, thotë se shifrat në vitin 2024 do të jenë 2 deri në 4 për qind më të larta krahasuar me vitin referues të 2019. “Vetëm këtë vit, turizmi botëror do t'i afrohet 97 ose 98 për qind të nivelit që ishte në vitin 2019 , dhe Kroacia do të jetë mbi këtë”, tha Jurin për BIRN.
Ai paralajmëroi për disa rreziqe të mundshme. Kroacia, e cila ka një popullsi prej 3.8 milionë banorësh, pret pothuajse 20 milionë njerëz në vit, por një problem është se shumica e tyre vijnë vetëm gjatë korrikut dhe gushtit dhe Jurin tha se druhet se Kroacisë i mungon infrastruktura për të përballuar çdo rritje të mëtejshme të numrit të turistëve në sezonin e pikut.
Një problem tjetër është rritja e çmimeve, tha Jurin. Është pak më pak e dukshme se vitin e kaluar, por ende e pranishme. “Rritja e çmimeve ka rënë në fushën e akomodimit, por në çdo gjë tjetër, veçanërisht në ushqime, pije dhe shërbime, është ende në rritje”, tha Jurin.
Kjo krijon probleme të mëdha për popullatën vendase, fuqia blerëse e së cilës është më e ulët se në Evropën Perëndimore, prej nga janë edhe shumica e turistëve në Kroaci. Çmimet gjatë verës i afrohen niveleve në vendet perëndimore, por të ardhurat e popullsisë vendase nuk përputhen me këtë rritje.
Në ishujt e Adriatikut tashmë është krijuar një zakon që, para majit, popullsia vendase blen gjithçka që mund të ruajë gjatë verës. Orizi, makaronat, fasulet, konservat, të gjitha ushqimet që mund të ruhen për një kohë të gjatë, blihen tani që vendasit të mos kenë nevojë t'i blejnë gjatë verës.
Vëzhguesit e tregut si Juriçi shohin dy ndërprerje të mundshme për turizmin kroat në vitin 2024.
“UEFA Euro 2024 në Gjermani filloi tashmë. Pas tij, Lojërat Olimpike në Paris do të fillojnë menjëherë, gjë që do të çojë në një farë reduktimi të konsumit, sepse një pjesë e audiencës që tenton të vijë te ne gjatë asaj periudhe do të tërhiqet nga ato ngjarje”, tha ai.
“Kjo është arsyeja pse unë po flas me kujdes për një rritje prej 2 deri në 4 për qind, pavarësisht njoftimeve të mëdha në para-sezon”, shtoi ai.
Ai vë në dukje gjithashtu shfaqjen e “çmimeve dinamike”, të cilat nuk janë të mira për turizmin.
“Çmimet e akomodimit do të ndryshojnë shumë dhe rezervimi i minutës së fundit do të mundësojë atë që nuk mendoj se është e mirë, që ata që vendosën për atë opsion në minutën e fundit të paguajnë disa herë më pak për të njëjtin akomodim në të njëjtin objekt sesa ata që i planifikuan pushimet e tyre paraprakisht”, tha Juriç.
Turqia: Synon 60 milionë vizitorë
![](https://www.reporter.al/wp-content/uploads/kaputas-2519481-1280x720-600x338.jpg)
Turizmi në Turqi tashmë e arriti nivelin e tij të para pandemisë që në vitin 2022 falë çmimeve më të lira dhe politikave të qeverisë që synonin të fitonin sa më shumë të ardhura të huaja për të nxitur ekonominë e trazuar.
Në vitin 2023, Turqia kishte një rekord prej 57.1 milionë vizitorësh dhe u bë vendi i gjashtë më i vizituar në botë. Të ardhurat nga turizmi arritën në 54.4 miliardë dollarë amerikanë.
Ministri i Turizmit dhe Kulturës, Mehmet Ersoy, pret një tjetër rekord në vitin 2024, si në numrin e vizitorëve ashtu edhe në të ardhurat nga turizmi.
“Këtë vit, ne shpresojmë të arrijmë një objektiv prej 60 milionë vizitorësh dhe 60 miliardë dollarësh të ardhura”, tha Ersoy në mars.
Megjithatë, ekspertët mbeten skeptikë për objektivin ambicioz, duke përmendur disa rreziqe.
“Tregu rus u zvogëlua me 30 për qind në vitin 2023, pavarësisht numrit të lartë të vizitorëve në total. Këtë vit presim një tjetër humbje prej 20 për qind në numrin e vizitorëve rusë. Për më tepër, falimentimi i gjigantit gjerman të turizmit FTI mund të godasë keq Turqinë”, tha për BIRN Ozgur Hacioglu, një ekspert turk i turizmit.
Në fillim të qershorit, FTI, operatori i tretë më i madh turistik në Evropë, paraqiti kërkesë për falimentim në një gjykatë në Gjermani.
Këtë vit, rreth 400,000 prenotime janë bërë përmes FTI-së, por ende nuk është bërë asnjë pagesë, sipas njerëzve nga industria.
FTI, e cila operon me 12 hotele në Turqi, u detyrohet miliona euro hoteleve të tjera në rajonin e Mesdheut dhe FTI-ja sjell mesatarisht të paktën 1 milion turistë nga Evropa në Turqi.
“Kjo do të godasë patjetër Antalian, kryeqytetin turistik të Turqisë, si dhe vende të tjera përgjatë bregdetit turk”, shtoi Hacioglu.
Sipas Hacioglu, politikat e qeverisë për të vënë nën kontroll lirën turke, për shkak të humbjes së mëparshme të vlerës kundrejt valutave të huaja dhe një norme të lartë inflacioni, e bëjnë Turqinë më të shtrenjtë se ç'duhet të jetë për turistët e huaj.
“Edhe pse numri rritet dhe qarkullimi është i mirë, ka probleme me rentabilitetin dhe turistët nuk shpenzojnë para siç pritej”, vuri në dukje Hacioglu.
Greqia dhe Egjipti janë rivalë në rritje, paralajmërojnë ekspertët.
“Greqia është një treg i madh për turistët turq. Njerëzit që mund të marrin një vizë Shengen dhe të udhëtojnë në ishujt grekë pa vizë, mund të bëjnë pushime atje për një të tretën e çmimit që paguajnë në Turqi. Egjipti shquhet si një alternativë tjetër ndaj Turqisë, çmimet atje janë gjithashtu shumë të volitshme … diferenca e çmimeve është pothuajse gjysma e asaj të Antalias”, tha Hacioglu.
Greqia: Luftë për të mbetur një destinacion konkurrues
![](https://www.reporter.al/wp-content/uploads/2023/08/Falasarna_Beach-533x400.jpg)
Çmimet e larta të energjisë, kostot e transportit dhe inflacioni nuk do të ndikojnë ndjeshëm në tregun grek të turizmit në vitin 2024, tha në raportin e tij Instituti i Shoqatës së Ndërmarrjeve Greke të Turizmit, INSETE, një organizatë jofitimprurëse greke, “Zhvillimet në ekonominë globale dhe në vendet e origjinës së turistëve që hyjnë në Greqi”, botuar në janar.
Greqia dikur ishte një destinacion kryesor pushimesh për rusët. Megjithatë, pas pushtimit rus të Ukrainës në shkurt 2022, BE-ja vendosi sanksione kundër Moskës. Greqia ndoqi shembullin dhe mbylli hapësirën e saj ajrore për avionët rusë.
Pandemia dëmtoi keq edhe sektorin turistik grek. Në periudhën 2019-2020 Greqia regjistroi një rënie prej 76,5 për qind të mbërritjeve dhe një rënie të ngjashme të të ardhurave, nënvizohet në raportin e INSETE-s.
“Zhvillimet ekonomike në ekonominë globale dhe veçanërisht në vendet kryesore të origjinës së vizitorëve tanë kanë një ndikim të drejtpërdrejtë në kërkesën turistike. Konkurrenca, elasticiteti dhe përshtatja janë fjalët kyçe për turizmin grek për të ruajtur pozicionin e tij të fortë në tregun global të turizmit në mes të një mjedisi të paqëndrueshëm dhe që ndryshon me shpejtësi”, tha drejtori i përgjithshëm i INSETE, Ilias Kikilias.
“Ka një mungesë të madhe të punonjësve të hoteleve si të kualifikuar ashtu edhe të pakualifikuar… Ka një problem në punësimin e shtetasve të vendeve të treta për punë sezonale; disa sipërmarrës kanë arritur të sjellin punëtorët, por shumica jo. Sezonaliteti i punës mund të jetë një pengesë për disa që të punojnë në sektorin e turizmit”, tha për BIRN Evita Chrysochoidi, anëtare e bordit drejtues të Shoqatës së Hoteleve Rhodes.
“Pavarësisht situatës gjeopolitike (Ukrainë, Izrael/Palestinë), turizmi grek po ecën mirë dhe veçanërisht në Dodekanez, ai nuk ka ndikuar në numrin e mbërritjeve; megjithatë çmimet e furnizimeve po rriten dhe çmimet e hoteleve duhet të jenë konkurruese, si rezultat, marzhi i fitimit zvogëlohet”, shtoi Chrysochoidi.
Krahas këtyre faktorëve, ka edhe ngjarje të papritura që nuk mund të parashikohen, tha Chrysochoidi, si zjarret në ishullin Rodos në korrik 2023 dhe falimentimi i operatorit turistik gjerman FTI këtë qershor.
Një çështje tjetër janë shtretërit e ofruar në akomodimin me qira afatshkurtër. INSETE zbuloi se shtretërit e Airbnb ia kalonin hoteleve me gati 60,000, pasi arritën në 939,000 në korrik 2023 krahasuar me 887,748 shtretër hotelesh në mbarë vendin.
“Një kuadër legjislativ më serioz dhe më i rreptë duhet të vendoset për Airbnb; ai është një aktivitet thjesht profesional. Hotelierët duket se paguajnë shumë më tepër për licencat, kushtet sanitare, ka konkurrencë të pandershme”, tha Chrysochoidi.
Shqipëria: Mungesa e burimeve pengon rritjen
![](https://www.reporter.al/wp-content/uploads/see-4408434_1920-600x400.jpg)
Turizmi ka qenë në fokusin e qeverisë shqiptare, veçanërisht në tre vitet e fundit dhe ka marrë mjaft mbulim ndërkombëtar së fundmi.
Viti 2023 u konsiderua gjerësisht si një sukses, por nuk ka asnjë sqarim se sa shqiptarë me pasaportë të huaj kanë hyrë në vend apo sa persona kanë përdorur Shqipërinë vetëm për qëllime tranziti.
Duke iu referuar të dhënave për vitin 2023, kryeministri Edi Rama tha se “ka qenë viti më i mirë për Shqipërinë në aspektin ekonomik”.
Kryetari i sektorit të hotelerisë së Shoqatës Shqiptare të Turizmit, Zak Topuzi, tha se sfidat kryesore për turizmin shqiptar janë mungesa e akomodimit dhe e fuqisë punëtore, si dhe mungesa e arsimit profesional.
“Sezonaliteti i lartë është një nga problemet kryesore që shqetëson turizmin shqiptar. Në raportin e FMN-së për Shqipërinë, ne u renditëm në vendin e 108 nga 117 vende të listuara për sezonalitet të lartë; 65 për qind e të gjithë turizmit vjen në pesë muaj. Ky është një problem; nuk mund të kesh punonjës të kualifikuar dhe turizëm të qëndrueshëm pa turizmëm gjatë gjithë vitit”, tha Topuzi për BIRN.
Topuzi nënvizoi se kapaciteti akomodues në Shqipëri është trefishuar në shtatë vitet e fundit. “Kjo ka sjellë nevojën për burime njerëzore… ne kemi vetëm rreth 16,000 nxënës në shkollat profesionale”, shtoi Topuzi.
Punonjësit sezonalë ofrojnë një zgjidhje për krizën e stafit turistik, thotë ai.
“Një nga problemet kryesore është mungesa e burimeve njerëzore. Ky është një problem jo vetëm për Shqipërinë, por për të gjithë Evropën. Ne kemi propozuar disa zgjidhje, kryesisht duke zgjatur sezonin duke bërë kontrata për njësi akomodimi për punonjësit sezonalë, ku shteti paguan katër muaj sigurime shoqërore dhe një pagë minimale dhe tetë muaj që paguhen nga biznesi, përfshirë një muaj pushime”, shtoi Topuzi.
Mali i Zi: Turizmi mbetet damari kryesor i ekonomisë
![](https://www.reporter.al/wp-content/uploads/2023/07/A-beach-in-Ulcinj-Montenegro-Photo-by-BIRN-1280x853-1-600x400.jpg)
Turizmi është dega më e rëndësishme ekonomike në Mal të Zi. Republika më e vogël dhe industrialisht më pak e zhvilluar në ish-Jugosllavi ka shënuar investimet më të mëdha në turizëm në 20 vitet e fundit.
Mesatarisht, turizmi tani përbën një të katërtën e produktit kombëtar bruto, dhe sipas Këshillit Botëror të Udhëtimit dhe Turizmit, ekonomia malazeze është më e varura nga turizmi nga të gjitha vendet evropiane.
Pavarësisht kësaj, industria e turizmit është dëmtuar nga të njëjtat probleme si destinacionet turistike konkurruese në rajon.
Ekspertët kanë paralajmëruar se disponueshmëria e fluturimeve duhet të përmirësohet dhe duhet gjetur një zgjidhje për mungesën e fuqisë punëtore gjatë pikut të sezonit; punëtorët kryesisht shkojnë në Kroaci, për shkak të pagave më të mira atje.
Ivo Zupanoviç, një profesor i turizmit, beson se mungesa e fuqisë punëtore mund të zgjidhet duke krijuar një institut të përhershëm punëtorësh sezonalë, të ngjashëm me atë në Kroaci.
“I jep siguri punëtorëve sepse i lidh ata materialisht me punëdhënësit edhe pas përfundimit të sezonit. Në këtë mënyrë ata kanë mundësinë të punësohen nga i njëjti punëdhënës vitin e ardhshëm. Nga ana tjetër, kur bëhet fjalë për fuqinë punëtore, ka rreth 25,000 punëtorë në treg, të cilët mund t'i rikualifikojmë për të punuar në turizëm, ku nevojiten 4,000 deri në 5,000 punëtorë”, tha Zupanoviç për BIRN.
“Unë nuk shoh ndonjë sinergji midis sektorëve akademikë dhe të punësimit dhe industrisë së turizmit, kjo ndodh ad hoc, para vetë sezonit turistik, kështu që ne nuk kemi fuqi punëtore”, tha ai.
“Ky problem mund të zgjidhet fillimisht duke punësuar një fuqi punëtore vendase dhe pjesërisht duke importuar fuqi punëtore, dhe jo gjithmonë duke e bërë prioritet sjelljen nga jashtë të fuqisë punëtore”, shtoi ai.
Zupanoviç vëren se vendet e tjera në rajon janë më konkurruese se Mali i Zi kur bëhet fjalë për disponueshmërinë e destinacionit.
“Ne kemi aeroporte të zhvilluara mirë në rajon. Aeroporti i Tiranës kishte 2.9 milionë pasagjerë në vitin 2018 dhe 7.2 milionë në 2023 dhe sipas parashikimeve do të ketë edhe më shumë në vitin 2024. Kjo flet shumë për zhvillim të përshpejtuar. Aeroporti i Dubrovnikut ka po aq trafik pasagjerësh sa dy aeroportet malazeze së bashku. Këto janë sfidat kryesore, ku Mali i Zi duhet të rrisë në mënyrë drastike fluturimet”, tha Zupanoviç.
Edhe pse turizmi ka probleme të shumta të pazgjidhura edhe këtë vit, të dhënat zyrtare për vizitat nga Organizata Kombëtare Turistike në para-sezon janë inkurajuese.
Ministri i Turizmit Vladimir Martinoviç deklaroi së fundmi se, në fillim të qershorit, 31 për qind më shumë vizitorë qëndruan në hotele dhe akomodime private në Mal të Zi sesa në të njëjtën periudhë të vitit 2019, që ishte një rekord.
“Nëse punojmë siç është rënë dakord, pa ndonjë kotësi dhe dallime politike, për një sezon të suksesshëm turistik, ne patjetër do të arrijmë rezultate”, tha Martinoviç.