Irani dhe Izraeli kanë qenë prej kohësh të bllokuar në një konfrontim të paqëndrueshëm – një luftë e ftohtë kronike në rrezik të kthehet në një luftë të nxehtë. Duke armatosur një markë të veçantë të Islamit që denigron nacionalizmin në favor të një shteti islamik, regjimi klerik i Iranit e ka përcaktuar pjesërisht misionin e tij hyjnor si kërkesë për eliminimin e Izraelit. Për këtë qëllim, Irani ka krijuar dhe armatosur përfaqësues në të gjithë rajonin, nga Gaza dhe Libani në Siri dhe Jemen.
Megjithatë, në muajt e fundit, lufta dhe operacionet klandestine i kanë lënë vendin mundësisë së një konflikti të drejtpërdrejtë dhe të gjithanshëm. Ndërsa të dyja palët e kuptojnë rrezikun e momentit, regjimi iranian është në vështirësi si për të shpëtuar fytyrën ashtu edhe për të mbijetuar, dhe kryeministri izraelit Binyamin Netanyahu duket i etur për të goditur ndërkohë që armiku i tij është i prekshëm.
Sulmi terrorist i Hamasit i 7 tetorit 2023 ishte një pikë kthese e dhimbshme për Izraelin. Ndërsa lideri suprem i Iranit, Ayatollah Ali Khamenei, lavdëroi operacionin e suksesshëm të Hamasit si një shenjë të vdekjes së afërt të “Entitetit sionist”, klerikë të tjerë iranianë shkuan aq larg sa ta shpallin atë si një pararojë të kthimit të Imamit të Dymbëdhjetë, i cili do të sjellë triumfin e Islamit në mbarë botën. Sulmi brutal ndaj civilëve të pafuqishëm shkatërroi atmosferën e gjatë të paprekshmërisë së Izraelit dhe fushata njëvjeçare e Izraelit në Gazë u bë një burim propagande për regjimin iranian. Ndërsa banorët e Gazës janë vetë pengje virtuale të teokracisë despotike të Hamasit, imazhet e vuajtjeve të tyre kanë ndihmuar pengmarrësit dhe mbështetësit e tyre në Teheran.
Por klerikët qeverisës të Iranit nuk duan një luftë të plotë, veçanërisht pas humbjeve të rënda të pësuar nga delegatët e tyre. Vrasja e Qassem Suleimani-t nga Amerika në vitin 2020 i dha një goditje sizmike Forcës Quds të Iranit, njësisë elitare të Gardës Revolucionare Islamike që është përgjegjëse për projektimin e ndikimit të Iranit dhe për organizimin e pjesës më të madhe të aktivitetit terrorist të regjimit. Që atëherë, Irani ka parë sesi Izraeli ka eliminuar më shumë zyrtarë iranianë dhe liderët më të lartë të Hamasit (Ismail Haniyeh) dhe Hezbollahut (Hassan Nasrallah).
Këto sulme, shumë prej tyre të arritura përmes akteve të guximshme të spiunazhit dhe vrasjeve, tregojnë shkallën në të cilën inteligjenca izraelite (Mossadi) është infiltruar në Iran dhe në radhët e delegatëve të tij. “Boshti i rezistencës” që Irani ka kultivuar për dekada dhe shumë miliarda dollarë, po përballet me sfida të pashembullta dhe kjo e ka zvogëluar aftësinë e regjimit për të projektuar forcën përballë Izraelit.
Duke pasur parasysh këtë kontekst më të gjerë, klerikët qeverisës të Iranit e gjejnë veten në një pozitë të vështirë. Sanksionet e gjata ndërkombëtare dhe miqësia e korruptuar e vetë regjimit kanë shkaktuar dëme në ekonomi, duke çuar në pakënaqësi të gjerë dhe trazira politike të ndezura. Iranianët e zakonshëm, shpesh të udhëhequr nga gratë, po kërkojnë në mënyrë sfiduese barazi, liri dhe kushte jetese në përpjesëtim me kapitalin e bollshëm natyror dhe njerëzor të vendit.
Përfshirja në një luftë dobësuese me Izraelin do të destabilizonte më tej regjimin, ndoshta edhe duke çuar në shkatërrimin e tij. Edhe pse Shekspiri vuri re se sundimtarët mund t’i mbajnë “mendjet e turbullta” të zëna me “grindjet e huaja”, klerikët iranianë e dinë se një popullatë thellësisht e pakënaqur mund të joshet të rebelohet nëse detyrohet të durojë vuajtjet e një tjetër fatkeqësie të dhunshme.
Për më tepër, të njëjtët mbështetës që Irani vendos kundër Izraelit, forcave amerikane dhe lojtarëve të tjerë rajonalë (si Arabia Saudite) janë përdorur herë pas here për të shuar protestat e brendshme. Ndërsa rrjeti i mbështetësve dobësohet, klerikët e Iranit do të ndihen dyfish të cenueshëm dhe kështu të dëshpëruar në tentativën për të rivendosur frenimin kundër armiqve rajonalë dhe disidentëve vendas.
Megjithatë, ata duhet të veprojnë me kujdes. Sulmi i fundit me raketa i Iranit në Izrael ishte pjesë e vallëzimit të parandalimit. Sulmi u pasua menjëherë nga një njoftim se operacioni “hakmarrës” i regjimit ishte i plotë, duke treguar se ai shpreson të shmangë përshkallëzimin e mëtejshëm. Një luftë midis Izraelit dhe Republikës Islamike do të tërhiqte në mënyrë të pashmangshme Shtetet e Bashkuara dhe iranianët e dinë se nuk do të kishin asnjë shans kundër një fuqie të tillë të kombinuar ushtarake.
Netanyahu gjithashtu përballet me sfida serioze. Çdo konflikt i zgjatur do të vinte në provë të madhe burimet e Izraelit dhe ndoshta do të çonte në viktima masive. Është e vështirë të parashikohet se çfarë ndikimi do të kishte një luftë e kushtueshme në qeverinë e tij tashmë të ndarë thellësisht. Netanyahu e ka orientuar trashëgiminë e tij politike rreth bllokimit të kërkimit të armëve bërthamore nga Irani, megjithatë ai padashur mund të përshpejtojë vetë rezultatin që i frikësohet më shumë. Situata është komplekse, por një skenar i mundshëm është që një regjim klerikal edhe më i dëshpëruar mund ta shpallë veten një shtet bërthamor në një përpjekje për të krijuar një formë të re, më të rrezikshme parandalimi.
Khamenei ka qenë gjithmonë arkitekti kryesor i programit bërthamor të vendit dhe mullahët janë mbështetur prej kohësh në iluzionin perëndimor se koncesionet dhe premtimet për kompromis mund të pengojnë përpjekjen e tyre për t’u bashkuar me klubin e shteteve me armë bërthamore. Regjimi pretendon se është i detyruar nga një fetva e Khameneit të mos kërkojë armë të shkatërrimit në masë dhe gjithmonë ka pohuar se programi i tij bërthamor është vetëm për qëllime paqësore. Megjithatë, shumë nga të njëjtat figura që i kanë përsëritur këto argumente tani thonë se çdo pjesë e gjeëgjezës për një bombë është në vendin e vet.
Natyrisht, ky skenar mbart rreziqe të mëdha. Një nxitim për të përfunduar bombën pothuajse me siguri do të provokonte Izraelin – dhe ndoshta SHBA-në – për të nisur sulme parandaluese ndaj objekteve bërthamore iraniane dhe kjo pothuajse me siguri do të shkaktonte një konflikt më të gjerë. Mbështetësit iranianë mund të lëshohen në bazat amerikane, objektet e naftës saudite, anijet ndërkombëtare dhe objektiva të tjera, me pasoja shkatërruese për rajonin dhe ekonominë globale.
Izraeli dhe Irani po ecin të dy në një situatë të rrezikshme. Izraeli është ende duke u përballur me humbjen e atmosferës së tij të paprekshmërisë pas sulmit të Hamasit dhe Irani po përpiqet të ruajë ndikimin e tij rajonal, ndërsa delegatët e tij pësojnë humbje të rënda. Të dy vendet janë shumë të vetëdijshëm se një luftë e gjithanshme do të ishte katastrofike, megjithatë asnjëra palë nuk mund të lejojë të tërhiqet plotësisht.
Perëndimi ka nevojë urgjente për të zhvilluar një strategji për Iranin. SHBA-ja dhe aleatët e saj janë mbështetur prej kohësh në përgjigjet taktike, korrigjuese ndaj çdo përshkallëzimi. Por e vetmja zgjidhje reale është një Iran demokratik. As ushtria izraelite dhe as ushtria amerikane nuk mund ta sjellin atë rezultat, por populli iranian mundet dhe ata janë bërë gjithnjë e më të vendosur vitet e fundit. Tani për tani, pjesa tjetër e botës duhet të përballet dhe të frenojë sjelljen skandaloze të regjimit, duke bërë atë që mundet për të mbështetur aspiratat demokratike të iranianëve.
Marrë me autorizim nga Project Syndicate, 2016. Ripublikimi mund të bëhet vetëm me lejen e Project Syndicate. A Dangerous Dance for Israel and Iran