Javën e kaluar, ndërsa Ukraina dhe Moldavia filluan bisedimet zyrtare për pranimin e tyre në BE, ky rast u kujtoi vëzhguesve Gjashtëshen e Ballkanit Perëndimor dhe qëndrimin e tyre të gjatë në sallën e pritjes së anëtarësimit.
Ndërsa shumë do të bëjnë thirrje që BE-ja të lëvizë më shpejt për të integruar Shqipërinë, Bosnjën dhe Hercegovinën, Kosovën, Malin e Zi, Maqedoninë e Veriut dhe Serbinë, këto shtete aspirante anëtare duhet gjithashtu të marrin në konsideratë se çfarë mund të bëjnë për të kontribuar në momentin e zgjerimit.
Duke bashkuar burimet e tyre dhe duke punuar së bashku, ata mund të veprojnë për një katalizator që mund të zbusë dhe potencialisht të kapërcejë disa nga sfidat.
Rezultatet e fundit të zgjedhjeve në Maqedoninë e Veriut e kanë prishur humorin. Kthimi në pushtet i partisë së djathtë VMRO-DPMNE – rreth tetë vjet pasi u rrëzua nga pushteti – është interpretuar si shpagim për lëshimet që qeveria e mëparshme socialdemokrate i bëri Greqisë përmes Marrëveshjes së Prespës 2018, pa marrë shpërblimin e duhur nga BE-ja, megjithëse faktorë të tjerë të rëndësishëm ishin gjithashtu në lojë.
Ndërsa Nikola Gruevski, ish-kryeministri i Maqedonisë së Veriut, qëndron në Budapest, bashkatdhetarët e tij politikë po kthehen sërish në detyrë, të vendosur të zgjidhin shumë elementë të marrëveshjes së Prespës, e cila e detyroi vendin të ndryshojë emrin e tij në Maqedonia e Veriut. Presidentja e re Gordana Siljanovska-Davkova refuzoi veçanërisht t’i referohej “Maqedonisë së Veriut” kur bëni betimin e saj”.
E pret një rrugë e vështirë do t’i kujtojë Evropës premtimet që ka bërë. Ish-kryeministri Zoran Zaev u ankua në një intervistë për BIRN së fundmi se dështimi i Brukselit për të përmbushur premtimet e tij ndaj vendit kishte demotivuar votuesit pro-BE në zgjedhje dhe kishte ndihmuar kthimin në pushtet të VMRO-DPMNE-së.
Politikanët në të gjithë Ballkanin Perëndimor nuk janë të verbër përballë implikimeve të kësaj. Nëse bëni kompromiset që ju kërkohen, mos mbani frymën në pritje të manifestimit të përfitimeve. Ato nuk janë të garantuara se do të materializohen, të paktën jo brenda jetëgjatësisë suaj politike. Dhe Maqedonia e Veriut nuk është shembulli i vetëm. Kosova priti me vite për liberalizimin e vizave, pavarësisht plotësimit të kushteve që kishte kërkuar BE-ja.
Ndjenja e re e supozuar e vrullit e injektuar nga Ukraina dhe Moldavia mund të ketë frymëzuar funksionarët në Bruksel, por vështirë se ka rezonuar në mesin e atyre në Ballkanin Perëndimor që pritet të demonstrojnë mirënjohje për një rrugë të përtërirë zgjerimi.
Rajonit i mungon një zë kolektiv
Duke pasur parasysh këtë gjendje të zymtë të punëve, rajoni kërkon me zë të lartë një lidership efektiv dhe ndjenjë drejtimi. Megjithatë, atij i mungon një zë kolektiv që mund të veprojë si motor zgjerimi, duke ngacmuar Brukselin dhe shtete anëtare individuale që të bëjnë më shumë për të përmbushur angazhimet e tyre.
Nëse Gjashtëshja e Ballkani Perëndimor, për shembull, do të këmbëngulte që BE-ja ose t’i merrte të gjithë njëherësh ose asnjërin prej tyre, kërcënimet për të prishur procesin nëpërmjet përdorimit të vetos, shpesh për arsye mjaft të rreme, do të ishin të dobëta.
Për fat të keq, “të gjithë për një dhe një për të gjithë” nuk ka asnjë kuptim. Shembulli i koordinimit dhe advokimit të qëndrueshëm të Katërshes së Vishegradit – Hungaria, Polonia, Çekia dhe Sllovakia – mbetet vetëm një shënim historik intrigues mbi të cilin Ballkani Perëndimor mund të reflektojë.
Asnjë vend nuk e mendon seriozisht përsëritjen e këtij modeli. Serbia, ndoshta kandidati më i mundshëm dhe me ndikim, duket se nuk dëshiron të marrë rolin e lidershipit rajonal. Ajo as nuk do të mund ta merrte një roll të tillë edhe sikur të ishte shumë e gatshme. Skepticizmi për Beogradin në Sarajevë dhe Prishtinë është shumë i thellë, me pak shenja se këto marrëdhënie do të përmirësohen së shpejti.
Shembulli i nismës së Ballkanit të Hapur – qoftë i parë si një plotësues apo si një rival i Procesit të Berlinit – mishëron sfidat e ndërtimit të bashkëpunimit të qëndrueshëm rajonal nën kujdesin e Beogradit. Gjysma e Gjashtëshes së Ballkanit Perëndimor janë pjesë e nismës dhe gjysma tjetër jo.
Nuk është gjithashtu e qartë nëse BE-ja dhe shtetet anëtare individuale do ta mirëprisnin një qasje të tillë të koordinuar. Për shtetet anëtare, fazat e ndryshme të procesit të anëtarësimit ofrojnë ndikim mbi përparësitë e tjera, qoftë përballë vetë anëtarit aspirant, qoftë në korridoret e Brukselit.
Qëndrimi i Hungarisë ndaj Ukrainës, për shembull, është pjesërisht i motivuar nga dëshira për të shmangur presionin e BE-së mbi çështje të tilla si sundimi i ligjit dhe kontestimi demokratik. Pikët e vetos sa i përket zgjerimit janë shfrytëzuar dhe mund të shfrytëzohen për përfitime të brendshme politike.
Ndërkohë, BE-ja duket e prirur të mbrojë ofertën për anëtarësim të Malit të Zi si një mjet për të demonstruar se anëtarësimi mbetet një objektiv i prekshëm për Ballkanin Perëndimor. I lehtë për t’u absorbuar, duke pasur parasysh madhësinë e tij të vogël, dhe relativisht e pakontestueshme për popullsinë evropiane, ekziston një tundim për ta parë Podgoricën si një fitore të lehtë për Bashkimin.
Kjo dinamikë rajonale ndërlikohet më tej nga një nocion në zhvillim i zgjerimit të politizuar, i cili inkurajon liderët politikë të bëjnë presion dhe të lobojnë te shtetet anëtare për të mbështetur vendin e tyre. Ata po i fusin bërryla njëri-tjetrit ndërsa gardhet afrohen.
Megjithatë, ndërsa anëtarët aspirantë mund të sigurojnë një ose dy aleatë, duke e bindur veten për një rrugë të shpejtë drejt anëtarësimit, kjo është një sipërmarrje e çmendur. Siç janë gjërat, një zë kundërshtues mjafton për të penguar të gjitha premtimet e nënkuptuara.
I gjithë Ballkani Perëndimor do të vazhdojë të lëngojë në sallën e pritjes, duke shpresuar se do të shpëtohet nga Ukraina dhe nga një BE që synon të demonstrojë se mund të zgjidhë problemet që ajo vetë ka në brendinë e saj.
Rezultatet e zgjedhjeve parlamentare evropiane i kanë komplikuar edhe më tej problemet me të cilat përballet zgjerimi, edhe nëse disa e qetësojnë veten duke këmbëngulur se gjërat mund të kishin shkuar edhe më keq. Një e ardhme ndoshta më e zymtë e pret Gjashtëshen e Ballkanit Perëndimor nëse ata nuk arrijnë të gjejnë një mënyrë për të punuar së bashku drejt anëtarësimit në BE. Rruga do të jetë ende e mbushur me vështirësi, por ato do të jenë më të pakta dhe më të menaxhueshme nëse vendet bashkojnë kapitalin dhe aftësitë e tyre.
Ndërsa mund të duket e pakëndshme për disa në këtë fazë, shpresojmë që përfitimet e bashkëpunimit mund të bindin skeptikët për virtytet e partneritetit. Fajësimi i BE-së mund të jetë qëndrimi i paracaktuar, por ka ardhur koha të merret në konsideratë se çfarë mund të bëjë ndryshe vetë Ballkani Perëndimor.
Opinionet e shprehura janë vetëm ato të autorit dhe jo domosdoshmërish pasqyrojnë pikëpamjet e BIRN.